Adet düzensizliği, infertilite, tüylenme artışı gibi şikayetlere yol açan polikistik over sendromu üreme çağındaki kadınlarda en sık görülen hormonal bozukluklar arasında yer alıyor. Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Doç. Dr. Şadıman Kıykaç Altınbaş, polikistik over sendromu hakkında merak edilen soruları yanıtladı.
POLİKİSTİK OVER SENDROMU NEDİR?
Polikistik over sendromu, doğurganlığı olumsuz yönde etkileyen, pek çok farklı hastalığın oluşumuna zemin hazırlayan, üreme çağındaki kadınlarda sık görülen hormonal bozukluklardan biridir. Yumurtalıklarda küçük ve çok sayıda yumurtanın oluşumu ile yumurtlama bozukluğuna neden olarak adet düzensizliği, adet görememe ya da uzun aralıklarla adet görme gibi düzensizliklerle infertiliteye zemin hazırlar. Polikistik over sendromunda, kanda androjen adı verilen hormonların artışına bağlı olarak ciltte sivilcelenme, yağlanma, saç dökülmesi ve tüylenme gibi belirtiler ortaya çıkar.
NEDENLERİ NELERDİR?
Neden tam olarak bilinmemektedir, ancak yapılan araştırmalarda birden fazla faktörün bu duruma yol açtığı yönünde bilgi mevcuttur. Genetik yatkınlık her hastalıkta olduğu gibi araştırılmıştır. Özellikle ailesinde, anne ya da kız kardeşinde polikistik over sendromu olan kadınlarda daha yüksek oranda görüldüğü bilinmektedir. Buna karşın polikistik over sendromunun kalıtımsal olduğuna dair net bilgi bulunmamaktadır.
Polikistik over sendromunda adet periyodunu kontrol eden hormonlardaki dengesizlikler ile testosteron normalden fazla üretilir. Polikistik over sendromu olan kadınlarda, bir yumurtanın tam olgunlaşması için gerekli her hormon üretilememektedir. Yumurtaların hiçbiri olgunlaşıp yumurtalıktan çatlayamadığı için yumurtlama gerçekleşemez ve progesteron hormonu üretilemez. Bu durum da adetlerin düzensiz olmasına ya da hiç olmamasına neden olur.
İnsülin hormonu pankreas tarafından üretilen ve kandaki glukoz seviyesini düzenleyen bir hormondur. Polikistik over sendromu olan birçok kadında “insülin rezistansı” gözlenmektedir. İnsülin rezistansında; vücut dokuları insülinin etkisine direnir ve bunun sonucunda vücut daha fazla insülin üretmek zorunda kalır. Vücutta çok yüksek seviyede bulunan insülin hormonu; yumurtalıkları da etkileyerek hormonal dengesizliğe neden olur; fazla insülin üretimi aynı zamanda androjen üretimini de artırmaktadır, böylelikle tam bir kısır döngü oluşur. Polikistik over sendromu olan kadınlar kilo almaya meyillidir ve zor kilo verilmesinin nedeni insülin metabolizmasında gözlenen bu bozukluktur.
Polikistik over sendromunda belirtiler nelerdir?
Düzensiz yumurtlama veya yumurtlama olmaması sonucunda adet olamama, gecikmeli-düzensiz adet görülmesi
İnfertilite (kısırlık), tekrarlayan düşükler
Rahim içi duvar kalınlaşması-ileri dönemde rahim kanseri gelişme riski
Uyku apnesi, horlama
İleri dönemde kalp hastalıkları, bozulmuş glukoz toleransı, diyabet
Tüylerde artış (kol & bacaklarda, karın-sırt bölgesinde tüylenme artışı, renk koyulaşması ve kalınlaşma)
Yüz göğüs ve sırt bölgesinde ciltte yağlanma ve sivilcelenme
Erkek tipi saç dökülmesi
Kilo problemleri; aşırı kilo, hızlı kilo alıp kilo vermede zorluk yaşama
Depresyon ve ruh hali değişiklikleri
Kan basıncı yüksekliği
TANISI
Tanıda aşağıdaki bulgulardan en az ikisinin gözlenmesi esastır:
Ultrasonografide polikistik over görüntüsü yani; büyüklükleri 8-10 mm arasında olan yumurtalıkların çevresinde kolye tarzında yerleşim gösteren çok sayıda kist olması.
Yumurtlamanın olmaması (anovulasyon); polikistik over sendromu olan bir kadının adet periyodu düzensiz olabilir ya da kadın hiç adet görmeyebilir.
Kronik hiperandrojenizm; androjen hormonunun fazla üretilmesi.
Tanının konulması için sadece ultrasonografide polikistik over görüntüsünün olması, sadece yumurtlamanın olmaması ya da sadece hiperandrojenizm olması tek başına yeterli değildir. Bu bulgulardan en az iki tanesi aynı anda gözlenmelidir. Polikistik over sendromu tanısını koyduran spesifik bir test yoktur.
POLİKİSTİK OVER SENDROMU YAŞAYAN KİŞİLER HAMİLE KALABİLİR Mİ?
Polikistik over sendromu olan hastaların gebelik istemesi durumunda uygun şekilde danışmanlık verilip, hastalık hakkında detaylı bilgilendirme yapılmalıdır. Hastanın tıbbi geçmişi, kilosu, kadın doğum muayenesinin tamamlanmasını takiben; gereksinimler ve öncelikler doğrultusunda tedavi şekillendirilir ve gebelik istemi doğrultusunda gerekli basamaklara geçilir.
TEDAVİDE KULLANILAN YÖNTEMLER NELERDİR?
Adet döngüsü ve kilo değişimleri dahil olmak üzere hastanın tıbbi geçmişi hakkında bir dizi sorgulama yapıldıktan sonra, ihtiyaçlar ve öncelikler doğrultusunda tedavi şekillendirilir.
Tedavide ilk basamak; sağlıklı beslenme ve egzersiz ile ideal kiloda kalmaktır.
Polikistik over sendromu görülen birçok kadın fazla kilolu ya da obez olabilmektedir.
Beslenme alışkanlıklarında yapılacak olumlu değişiklikler şu şekilde sıralanabilir:
1. Şeker ilaveli besinlerden ve işlenmiş gıdalardan uzak durulması,
2. Tahıllı ürünler, meyve, sebze, yağsız-az yağlı et tüketilmesi,
3. Kan şekerinin düşük seviyelerde tutulması için gerekli desteğin alınmasıdır.
Fazla kilodan kurtulmanın ve vücut kitle indeksinin düşürülmesinin (mevcut kilonun yüzde 5’i kadarının kaybedilmesinin bile) yumurtlamanın tekrar başlamasına ve spontan (kendiliğinden) gebeliklere olanak sağladığı bildirilmiştir.
Günlük egzersiz sadece polikistik over sendromunda değil, hayatımızın her alanında sağlıklı olmak adına değerlidir. Düzenli yapılan spor aktiviteleri vücuttaki insülin kullanımını düzenlemekte ve polikistik over sendromunun birçok şikayetinin düzelmesinde katkıda bulunmaktadır.
Cilt ve saç problemleri:Polikistik over sendromu olup, akne ve tüylenme problemi yaşayan kadınlarda düşük doz anti-androjen ilaçlarla birlikte doğum kontrol haplarının (oral kontraseptifler) kullanımı önerilebilmektedir. Daha dirençli vakalarda daha yüksek dozlarda erkeklik hormonunu azaltan ilaçlar kullanılabilir. İlaçlarla bulguların azalması ilaç kullanımını takiben birkaç ay içinde olmaktadır. Bu ilaçlar esas olarak androjen reseptörlerine testosteronun ve diğer androjenlerin bağlanmasını engellerler. Bu sayede vücut şekillenmesi ve kan yağ seviyelerinde iyileşme gibi metabolik değerlerde düzelme gerçekleşir. Ancak aşırı tüylenme yani hirsutizm tedavisi için en ideal seçeneğin ne olduğu maalesef bilinmemektedir. Bu ilaçlar teratojeniktir, yani anne karnındaki bebek için uygun değildir. Hasta bu ilaçları kullanırken gebe kalırSA, erkek bebeğin dış genitallerinin etkilenme (feminizasyon) riski söz konusudur. Bu nedenle bu ilaçlar kullanılırken hasta gebe kalmamalıdır.
Hafif olgularda mekanik tedaviler (tıraş, ağda, lazer epilasyon, solüsyonlar) uygulanabilmektedir. Kıl döngüsü 6-12 ay olduğu için ilaç tedavisinin etkisi en az 6 ayda ortaya çıkar. İlaç tedavisiyle tüylenme tamamen düzelmez, ilaç bırakıldığında tekrar ortaya çıkabilir. Hastaya bu bilgilendirme mutlaka yapılmalıdır. Bu nedenle ilaç tedavisiyle beraber mekanik tedavinin aynı anda uygulanması uygun olacaktır. Çünkü birçok hasta ilaç tedavisinden “hiç fayda görmedim” diyerek erken dönemde tedaviyi sonlandırmaktadır. Mekanik tedavi ve ilaç tedavileri ile tedaviye yanıt olarak epilasyon sıklığı azalır, kılın rengi açılır, incelir ve daha yumuşak hale gelir.
Çocuk istemi: Tedavi şeklini hastanın çocuk istemi belirlemektedir: Kilo verilmesinin yanında yumurtlamayı uyarıcı ilaç tedavileri polikistik over sendromu hastalarında önemlidir. Bu tedaviler ağızdan hap şeklinde ya da iğne tedavileri şeklinde olabilmektedir. Bu tedavilerde gebelik oluşumu için başarısız olunması durumunda tüp bebek yöntemi denenebilmektedir. Tüp bebek yöntemi diğer tedavilere oranla maliyetli olmasına karşın, gebelik oranları açısından diğer yöntemlere göre daha üstündür.
Adet periyotlarının düzenlenmesi: Doğum kontrol hapları polikistik over sendromu gözlenen kadınlarda düzenli adet kanamalarının oluşması, akne, tüylenme şikayetlerinin iyileşmesi için kullanılmaktadır.
DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER NELERDİR?
Polikistik over sendromu ile ilgili tedavilerin çoğu ovulasyon indüksiyonu yani yumurtlama tedavisi ve kullanılan ajanlar üzerine yoğunlaşmıştır. Ancak bu hastaların tedavisinde ilk basamak sağlıklı beslenme ve egzersiz ile ideal kiloda kalmak olmalıdır. Gebelik istemi olan hastalarda yumurtlama tedavisinde, gelişebilecek “ovaryan hiperstimülasyon sendromu” yani yumurtalıkların tedaviye aşırı yanıt vermesi sonucu gelişen tüm vücudun etkilendiği durum ve çoğul gebelik gibi komplikasyonlar özellikle önem arz etmektedir. Bunun ötesinde gebelik diyabeti ve hipertansiyonu gibi gebelik komplikasyonları bu hastalarda artmış olarak izlenebilmektedir.
Polikistik over sendromu olan hastalarda artmış insülin rezistansına bağlı metabolik sendrom yani; tansiyon yüksekliği, kan yağlarının yüksekliği, abdominal obezite, bozulmuş kan şekeri düzeyleri ile uyku bozuklukları ve karaciğer yağlanması gibi riskler de artmaktadır. Bu durumların Tip II diyabet ve kardiyovasküler hastalıklar gibi uzun dönem metabolik sekeller açısından risk oluşturduğu gerçeği unutulmamalıdır.
